Kritikë letrare
Hiperfiksioni poetik i Ag Apollonit
Libri poetik “Zomb” ka një natyrë postmoderne, duke qenë kështu një vepër unike në letërsinë tonë sa i përket modeleve letrare. Ai, po ashtu, është një pikarritje në evolucionin e formave të poezisë dhe letërsisë shqipe
Adil OLLURI
Poezisë shqipe ka kohë që i mungon një vepër e sistemuar në formatin e librit poetik, andaj libri “Zomb” i Ag Apollonit e plotëson në mënyrën më të mirë dhe më të duhur këtë mungesë. Ai, po ashtu, është një kuotë apo pikarritje në evolucionin e formave të poezisë dhe letërsisë shqipe.
Ky libër poetik i Apollonit ka një natyrë postmoderne, duke qenë kështu një vepër unike në letërsinë tonë sa i përket modeleve letrare. Megjithatë, që në fillim duhet potencuar fakti se postmodernizmi letrar është më shumë i aplikueshëm dhe i zbatueshëm në prozë se sa në poezi, për shkak se struktura e prozës është më e gjerë dhe më komplekse, andaj edhe shumë më lehtë mund të mbarështrohen elementet reprezentative të këtij modeli, si erudicioni, ekliktika (përzierja), interteksti, citatësia, doube code-i etj. Por, te “Zombi” arrihet një shkrirje e këtyre postulateve në strukturën poetike, gjë që e bën autorin e këtij libri një përfaqësues të një modeli të veçantë, sui generis, në poezinë shqipe.
Gjithsesi, këtë libër e karakterizon shfrytëzimi i literaturës dhe mediumeve simotra me të, rimarrjet nga to, apo kleptonizmi artistik, siç parapëlqen ta quaj autori, ku për realizimin e këtij libri janë shfrytëzuar artistikisht letërsia, religjioni, muzika dhe piktura. Pra, te “Zombi” hasim shenja nga kult-veprat e letërsisë dhe kulturës së përbotshme, si Iliada”, “Odiseja” “Tripitaka”, “Vedat”, “Bibla”, “Kur’ani”, “Komedia hyjnore” e Dante Aligherit, sonetet e Shekspirit, “Korbi” i Edgar Allan Poe-së, lirikat erotike të Petrarkës, Getës, Tomas Stërn Eliotit, Zhak Preverit, Bob Dylanit etj. Këtë gjë e pohon edhe vetë Apolloni, në pasthënien e shkruar nga vetë ai. Andaj, shikuar në ketë aspekt, në këtë libër fiksioni poetik shndërrohet në hiperfiksion poetik, madje atë të tipit shumëdimensional.
Një shenjë tjetër karakterizuese e këtij libri është lineariteti tematik, ku i tërë libri ka vetëm një temë: Temën e dashurisë. Pra, kemi të bëjmë me një libër linear, sistemor, i cili fillon me poezinë “Genesis” dhe përfundon me poezinë “Apokalipsis”, ku me krijimin e botës krijohet njeriu, e me të edhe dashuria ndërmjet mashkullit dhe femrës, ndërsa me shprishjen e harmonisë ndërmjet këtyre të dyve shprishet kështu edhe harmonia e universit, botës, duke kaluar kështu nga kozmosi në kaos.
Vlen për t’u theksuar këtu se zëri poetik që flet këtu, subjekti ligjërues, është mashkulli që i drejtohet femrës, dashnores së tij, veçori e cila identifikohet me nëntitullin e veprës “ditar me madrigal”, ku siç dihet, madrigali është formë poetike dhe muzikale, lirika të shkurtra erotike, të cilat poeti mesjetar ia kushtonte dashnores së tij, në stilin Unë-Ty, Unë për Ty. Me këtë veçori libri “Zomb” fiton një dimension të theksuar të himnizimit erotik.
Subjekti mashkull në këtë libër identifikohet me emra, si Adam, Odise, Theze, Apollon, Hamlet etj; ndërsa femra identifikohet me emra, si Evë, Magdalenë, Margaritë, Ofeli, Ana, Layla etj. Kjo gjë e bën temën e dashurisë transpersonale, në kuptimin elliotian (T. S. Eliot) të shprehjes, ngaqë një ndjenjë e tillë mund t’i përket çdokujt që do të mund ta ketë përjetuar ose mund ta përjetojë atë. Pra, siç shihet këtu, kemi të bëjmë me një universalizim të tejdukshëm të temës.
Pasthënia e librit, shkruar nga vetë autori, e titulluar “Filozofia e kreacionit” është domethënëse edhe si mendim i shkrimtarit mbi veprën, por edhe si shkrim diskurziv. Në të autori shpjegon rrugën e krijimit dhe mbarështrimit të librit të tij. Me këtë pasthënie Ag Apolloni ndjek dhe imiton të diturit, ku në radhë të parë kemi parasysh Edgar Allan Poe-në me “Filozifinë e kompozicionit”, pastaj edhe shkrimtarin më të rëndësishëm postmodern, Umberto Ekon, i cili vlerësohet për teknikën e shkrimit autokritik e autoanalitik. Apolloni këtu, në mënyrë specifike, trajton konceptin e autorit si lexues dhe perceptues i parë i parë i veprës së tij.
Përfundimisht, mund të themi se libri “Zomb” i Ag Apollonit ka këto karakteristika, siç është lineariteti tematik, himnizimi i erotikës, natyra postmoderne e librit, loja figurative e formale, libri sistemor etj.
(Tekst i lexuar në promovimin e librit “ZOMB”, në BKUK dhe i botuar në gazetën “Lajm”, më 3 shtator 2009)
loading...
Lexo edhe:
